Muzeum Ziemi Zaborskiej mieści się w wielewskim Gminnyrn Ośrodku Kultury. Prezentuje eksponaty sztuki ludowej i sprzętu użytkowego z okolic Wiela i Brus oraz współczesną sztukę ludową Kaszub. Wizytówką muzeum jest największa w naszym kraju wystawa haftów jednego autora – około pół tysiąca dzieł Leonarda Brzezińskiego – twórcy oryginalnej szkoły haftu wielewskiego.
Muzeum Ziemi Zaborskiej
ul. Dąbrowska 32
83-440 Wiele
tel./fax 56 687 34 70
e-mail: dkmzz@o2.pl
Kalwaria we Wielu to jedyne Sanktuarium Męki Pańskiej w diecezji pelplińskiej. Na ośmiohektarowej powierzchni przepięknie zalesionych wzgórz znajdują się stacje Drogi Krzyżowej w postaci kaplic i wolnostojących figur.
Pomysł zbudowania kalwarii pojawił się w 1905 roku, kiedy probostwo we Wielu objął ksiądz Józef Szydzik. Przypuszcza się, że skłoniło go do tego zwiedzenie kalwarii w okolicach Monachium. W 1915 proboszcz zwrócił się do władz pruskich o zezwolenie na budowę. Kalwaria miała być upamiętnieniem I wojny światowej i poległych na niej żołnierzy, a także stanowić pociechę dla tych, którzy na wojnie stracili najbliższych. Pozwolenie uzyskano nadzwyczaj łatwo, jak na tamte czasy – trwała wojna, a każde środki, ludzkie i materialne, miały być przeznaczone na rzecz frontu. Ziemie pod budowę kalwarii ufundowali Anna i Michał Dunajewscy z Białej Góry. Ofiarowali oni parafii Wielewskiej ponad 8 ha. Jako wykonawcę i generalnego projektanta Wielewskiej kalwarii wybrano architekta Theodora Mayra z Monachium. Był on już realizatorem innych, wcześniejszych zamówień księdza Szydzika. 15 maja 1915 roku wybrana Mayra, a już 16 lipca tego roku przesłał on z Monachium pierwsze plany i wskazówki dotyczące budowy, gromadzenia materiałów itp. Tego dnia jest również datowana umowa zawarta między architektem a Katolickim Dozorem Kościelnym. Dozór zlecił mu opracowanie założeń Drogi Krzyżowej, zbiorowych planów, poszczególnych dzieł i detali, zestawienie kosztów i artystyczne kierownictwo. Roboty budowlane przejął zaś na siebie Dozór. Decydujący etap budowy kalwarii przypadł w latach 1915-1916. Po 1920 roku nowe kaplice powstawały według projektów Mayra, jednakże ich wyposażenie to głównie dzieło polskiego rzeźbiarza Wojciecha Durka z Krakowa. Na początku października 1924 roku parafię we Wielu objął ksiądz Józef Wrycza i to on odtąd sprawował opiekę nad wciąż rozbudowywaną kalwarią Wielewską. W ciągu pierwszych lat swojej posługi doprowadził do uzupełnienia kalwarii w wolnostojące grupy stacji Drogi Krzyżowej. Ponadto w tym czasie obsadzono stoki kalwarii tysiącami drzewek świerka, modrzewia i jodły. Budowę ukończono w 1927 roku. Ponadto w okresie międzywojennym prowadzone bieżące remonty obiektów, a w 1934 roku zbudowano nowe Święte schody z kamienia i betonu. Ostatnim elementem kalwarii jest zbudowana niemal po 20-tu latach od ukończenia budowy drogi kalwaryjskiej, w 1946 roku, ambona w postaci łodzi z żaglem. I tym samym prawie wszystkie wskazania księdza Szydzika zostały zrealizowane, a budowa kalwarii ostatecznie ukończona. Łącznie we Wielu powstały 23 obiekty, w tym 14 kaplic, 6 kompozycji rzeźbiarskich, święte schody, ambona oraz pustelnia. Kaplice są murowane, pokryte tynkiem, osadzone na fundamentach z kamienia polnego, granitu i cementu.
