Jedna z najstarszych znanych nam siedzib ludzkich na terenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego znajduje się niedaleko miejscowości Szwedzki Ostrów. Są to pozostałości osady zamieszkiwanej w neolicie (młodszej epoce kamienia). Opisywane stanowisko archeologiczne jest położone między rzeką Wdą a jeziorami Osty i Wyrówno w gminie Lipusz. Stanowisko to zostało wpisane do rejestru zabytków w 1972 roku decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku pod numerem 227/A (aktualnie jest to numer C-285). Czas funkcjonowania osady określono dosyć ogólnie na neolit, co daje nam bardzo szerokie ramy czasowe. Na terenach ziem Polski to okres od V do II tysiąclecia p.n.e.
Archeolodzy przy rekonstruowaniu życia ludzi z minionych wieków mają często do dyspozycji tylko materiał zabytkowy w postaci ruchomych źródeł archeologicznych (np. narzędzia krzemienne, ceramikę, kości zwierzęce). Brak źródeł pisanych sprawia, że nie można zidentyfikować użytkowników odnajdywanych przedmiotów. Dlatego badacze przeszłości określają grupy ludnościowe nazwami najliczniej zachowanych wytworów kultury materialnej (np. kultura amfor kulistych) bądź nazwą miejscowości, w której znaleziono te przedmioty (np. kultura wielbarska).
W przypadku opisywanego stanowiska mamy do czynienia z pozostałościami po ludności kultury pucharów lejkowatych (nazywanej tak przez archeologów, gdyż charakterystycznym wytworem tejże kultury było naczynie z mocną wyodrębnioną szyjką). Określenie przynależności stanowiska do kultury pucharów lejkowatych pozwala nam zawęzić ramy czasowe użytkowania osady do okresu między IV a II tysiącleciem p.n.e. Zasięg terytorialny kultury pucharów lejkowatych to obszary dzisiejszej Holandii, Niemiec, części Skandynawii oraz Polski. Ludność tej kultury przeniosła na tereny Pomorza znajomość uprawy ziemi, hodowli zwierząt oraz ideę wznoszenia budowli megalitycznych (na terenie Pomorza megality można obejrzeć w miejscowości Łupawa w gminie Potęgowo). Megality to wielkie założenia kamienno-ziemne, najczęściej grobowce dawnych elit oraz miejsca kultu zapomnianych już bogów. Na czasy funkcjonowania kultury pucharów lejkowatych jest także datowane naczynie ceramiczne odkryte w Bronocicach, na której widnieją – uznawane dziś za najstarsze na świecie – przedstawienia wozu kołowego.
Tekst: Błażej Grzyb
Źródła:
Działka wpisana do rejestru zabytków (fot. Archiwum WPK)
Kompleks jezior Wyrówno, Osty i Bielawy, fot. Wojciech Zdunek.
Wytwory ludności kultury pucharów lejkowatych. Po lewej charakterystyczne naczynie dla tej kultury – By Wolfgang Sauber - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=34434373
Megalit w gminie Potęgowo - http://www.zblizenia.pl/wp-content/uploads/2021/07/2021-megality-lupawa-potegowo-06.jpg
Zasięg terytorialny kultury pucharów lejkowatych - By Krakkos - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=112177629
