Żuraw Grus grus
Żuraw jest jednym z największych polskich ptaków. Wymiary ciała dorosłego osobnika to 105-130cm, a rozpiętość skrzydeł 200-230cm, masa ciała sięga nawet 8kg. Ptak jest koloru popielatoszarego z szyją i głową czarno-białą z czerwoną plamą na potylicy (brak w tym miejscu upierzenia).
Jest jednym z dwóch gatunków żurawi występujących w Europie i jedynym lęgowym w Europie Środkowej. Na obszarze Polski najliczniej występuje w rejonie Warmii, Mazur i na Pomorzu. Na tym obszarze koncentruje się ok. 60% populacji krajowej gatunku ocenianej na około 12 tys. par. W ostatnich latach można zaobserwować wyraźny wzrost liczebności, gatunek rozprzestrzenił się w kierunku południowym i południowo-wschodnim. Żurawie nie zimują na obszarze naszego kraju, chociaż w ostatnich latach ze względu na łagodne zimy, obserwuje się osobniki zimujące w Polsce. Większość jednak wybiera południowo-zachodnie krańce Europy (głównie Hiszpanię) i północne wybrzeża Afryki.
Głównym miejscem gniazdowania są śródleśne torfowiska, silnie podmokłe doliny rzek oraz zarastające obrzeża zbiorników wodnych – stawów i jezior. Szczególnie upodobał sobie tereny podmokłe o ograniczonej dostępności drapieżników, wykorzystują również zalewiska stworzone przez bobry. Wielkość terytorium zajmowanego przez parę żurawi wynosi nawet do100 ha, przy czym mieści się w nim zarówno siedlisko lęgowe jak i żerowisko pary z młodymi.
Gniazdo usytuowane na wodzie czy bagnistym podłożu to duża kolista lub owalna platforma o przeciętnej średnicy ok. 1 metra z płytkim dołkiem lęgowym. Wysokość gniazda uzależniona jest od głębokości otaczającej wody. Często jest to duży kopiec zanurzony w wodzie, a ponad powierzchnię wody wystaje część o wysokości 10–25 cm.Gniazdo zbudowane jest najczęściej ze źdźbeł i części roślin rosnących w pobliżu. Zrywane w bezpośrednim sąsiedztwie są rzucane w kierunku gniazda często za siebie, a następnie dalej przerzucane na kopiec gniazdowy. W rezultacie wokół gniazda, np. w szuwarze pałkowym, powstaje wolna przestrzeń pozbawiona części roślin.
Przylot pierwszych ptaków z zimowisk następuje już na początku lutego. Po 2-3 tygodniach od przylotu ptaki zaczynają gniazdować. Składanie jaj kończy się pod koniec kwietnia, samica składa najczęściej 2 jaja a ich wysiadywanie trwa zwykle 30 dni. Pisklęta po wykluciu pokryte są puchem i mogą samodzielnie zdobywać pokarm, co świadczy że należą do zagnizdowników. Podczas wychowu młodych ptaki dorosłe są skrajnie tajemnicze i ostrożne. Odwodzą od lęgu, udając, że są ranne lub przebiegają pochylone w pobliżu intruza. Pisklęta intensywnie karmione wysokobiałkowym pokarmem zwierzęcym rosną bardzo szybko i po ok. 10 tygodniach uzyskują zdolność lotu, a ich masa ciała powiększa się od czasu wyklucia 30–40 krotnie. Gdy tylko młode żurawie uzyskają zdolność lotu (pierwsza połowa lipca) wówczas rodzice zabierają je na bardziej odlegle żerowiska, gdzie ptaki spotykają się z innymi żurawiami, w tym z rodzinami i osobnikami nielęgowymi. Na noc jeszcze przez dłuższy okres rodzina wraca do swego rewiru w pobliże gniada. Od tego momentu żurawie rozpoczynają okres życia socjalnego przebywając coraz częściej wspólnie z innymi osobnikami swojego gatunku. Dla ptaków tworzących parę okres ten będzie trwał aż do następnej wiosny, dla młodych zaś przez najbliższe 4–6 lat dopóki nie połączą się w pary.
Żuraw jest gatunkiem, który odżywia się zarówno pokarmem zwierzęcym, jak i roślinnym, przy czym pokarm roślinny dominuje. Udział pokarmu zwierzęcego wyraźnie się zaznacza w okresie późnej wiosny i lata, a szczególną rolę odgrywa w okresie wychowu piskląt. Pokarm pochodzenia zwierzęcego spożywany przez żurawie tworzą głównie duże owady i ich larwy (chrząszcze, gąsienice motyli, prostoskrzydłe) ponadto pajęczaki, dżdżownice, ślimaki, a także drobne kręgowce (żaby, jaszczurki, niekiedy drobne ssaki i ptaki ). Na pokarm roślinny, który spożywają żurawie składa się długa lista roślin, a główną rolę odgrywają gatunki uprawiane na polach. Są to przede wszystkim zboża (pszenica, owies, jęczmień, pszenżyto) oraz preferowana przez żurawie kukurydza. Na przedwiośniu żurawie chętnie zjadają przeleżałe od jesieni ziemniaki. Ponadto ptaki te zjadają wiele różnych zielonych części roślin, kłącza, jagody (żurawina, poziomka).
Inwentaryzacja i późniejszy monitoring populacji żurawia we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym ma na celu poznanie aktualnej liczebności gatunku, co z kolei pozwoli oszacować czy obecność żurawia na terenie Parku może powodować duże szkody i sytuacje konfliktowe. Podstawą oszacowania liczebności są stwierdzenia terytorialnych par w trakcie jednorazowej kontroli terenowej. Badanie polega na nasłuchu odzywających się par, prowadzonego z wyznaczonych punktów. Kontroli poddane zostały również zbiorniki wodne i zabagnienia, w tym śródleśne i śródpolne mokradła oraz okresowo zalewane, szerokie rowy melioracyjne, stawy rybne i brzegi jezior. Głosy wydawane przez ptaki (klangor) słyszane są nawet z odległości 2km. Bardzo ważna jest umiejętność odróżniania par od pojedynczych ptaków i skupień ptaków nielęgowych, co ma znaczący wpływ na wynik inwentaryzacji. Para wydaje głosy w duecie, w ramach charakterystycznego rytuału. Pojedyncze, nielęgowe ptaki odzywają się typowym klangorem, często „zachrypniętym” . Podczas kontroli brane pod uwagę były tylko pary odzywające się w duecie - co równie ważne - w odpowiednim siedlisku lęgowym.
W Polsce populacja nie jest obecnie zagrożona, a najistotniejsze dla zachowania gatunku miejsca lęgowe, jak i tereny noclegowisk są objęte ochroną jako obszary Natura 2000 bądź rezerwaty. Ze względu na wzrastającą antropopresję i zachodzące zmiany w środowisku nie można mówić, że nie istnieją realne bądź potencjalne zagrożenia dla gatunku. W ostatnich latach zaobserwować można wzrost populacji gatunku na obszarze kraju, co może powodować sytuacje konfliktowe. Żurawie najchętniej żerują na rozległych uprawach, w miejscach zasiewów zbóż i kukurydzy, a jesienią odżywiają się nasionami pozostałymi po zbiorach. Intensyfikacja gospodarki rolnej w ostatnich latach oraz paradoksalnie, niszczenie siedlisk lęgowych żurawia na skutek prowadzenia wielkoobszarowych, jednorodnych upraw nie ogranicza liczebności gatunku. Są one wykorzystywane przez ptaki jako atrakcyjne żerowiska.
Przeprowadzona w 2015 roku inwetaryzacja potwierdziła występowanie na obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego obecność 19 par lęgowych. Gospodarka rolna ze względu na ukształtowanie terenu i warunki glebowe nie przybiera tu formy wielkoobszarowej. Pojawiające się w ostatnich latach pojedyncze kilkuhektarowe uprawy, tak lubianej przez żurawia kukurydzy i ochrona terenów podmokłych mogą w najbliższych latach przyczynić się do wzrostu liczebności gatunku. Podczas przeprowadzania inwentaryzacji skupiono się również na informacjach od społeczności lokalnej, zarówno w kwestii występowania żurawia jak i powodowania szkód. Wynika z nich, iż nastąpił wzrost liczebności, lokalnie również występują pojedyncze szkody na kukurydzy, ziemniakach czy zbożach.
Przydatne linki:
