Kultura

Wdzydzki Park Krajobrazowy położony jest w regionie etnograficznym określanym jako Kaszuby Południowe. Wokół Jeziora Wdzydze i na północ od niego zamieszkuje grupa etniczna Kaszubów zwana Łyczakami, zaś południową część Parku z miejscowością Wiele zamieszkują tzw. Zaboracy. Jest to obszar, na którym najdłużej w regionie Kaszub żywa była stara tradycja budowlana.

Warunki fizjograficzne oraz glebowe sprawiły, że osadnictwo wkroczyło na ten teren stosunkowo późno. W pobliżu WPK, na terenie jego otuliny istnieją tylko trzy duże wsie – Lipusz, Dziemiany i Wiele. Typową dla terenu WPK wsią jest wieś średnia (Kalisz, Górki, Borsk), mała lub bardzo mała. Również charakterystyczny jest przysiółek oraz wybudowanie, składające się z jednego lub dwóch gospodarstw.

Tradycyjna zagroda na terenie Parku to zagroda dwubudynkowa, często z budynkiem gospodarczym, wąskofrontowym wysuniętym przed lico szerokofrontowego domu mieszkalnego. Specyficznym rysem dla obszaru WPK jest również występująca we wsi własność szlachecka, posiadająca większą zagrodę oraz oddzielną oborę i stodołę. Częstym elementem zagospodarowania zagrody była oddzielna piwniczka ziemna oraz piec chlebowy. Jedynie w zagrodach dużych, na działce w środku wsi, na skraju wsi lub na wybudowaniach oraz w zagrodach własności szlacheckiej istniała tradycja zieleni wysokiej.

Do ważnych elementów zabudowy wsi należały też takie budowle jak: młyny, karczmy, kuźnie, kapliczki i krzyże.

Wśród zachowanych obiektów kulturowych o wysokich wartościach znajdują się: zachowane układy przestrzenne wsi, przykłady tradycyjnych układów zagród i ich elementów, przykłady tradycyjnej zabudowy drewnianej.

Do wsi o wybitnych wartościach kulturowych należą: Bąk, Borsk, Czarlina, Górki, Juszki, Kalisz Kaszubski, Lipusz, Loryniec, Olpuch, Piechowice, Płocice, Wąglikowice, Wdzydze Kiszewskie, Wdzydze Tucholskie i Wiele.
 

Od ponad stu lat we Wdzydzach Kiszewskich powstają piękne kolorowe hafty i plecionki z korzenia sosny. Wspólne wyroby założycieli wdzydzkiego Muzeum - Teodory i Izydora Gulgowskich oraz wiejskich kobiet i mężczyzn od początku XX wieku są symbolem lokalnej twórczości, którą Gulgowscy podnieśli do rangi sztuki. Bazując na tradycyjnym wzornictwie oraz własnych projektach i umiejętnościach zręcznych rąk wykonawców, stworzyli niepowtarzalną wdzydzką szkołę haftu i plecionkarstwa. Do najbardziej znanych kontynuatorów dzieła Gulgowskich należały hafciarki Marta Bławat, Władysława Wiśniewska, Leokadia Turzyńska, Jadwiga Hinc oraz zajmujące się plecionkarstwem rodziny Ostrowskich i Hinców. Obecnie do dawnych tradycji plecionkarskich nawiązują rodziny Pellowskich i Miąskowskich z Płocic, Regina Białk i Czesław Hinc z Kościerzyny. We Wielu hafty tworzy Maria Piotrkowska, a w Karsinie Gertruda Cybulska haftuje i maluje. Z kolei piękne rzeźby wykonywali Władysław Lica z Wdzydz Tucholskich, czy Apolinary Pastwa z Wąglikowic. Jezioro Wdzydze i jego okolice stały się również inspiracją dla twórczości literackiej licznych animatorów kultury, jak Hieronim Derdowski, Izydor Gulgowski, Wincenty Rogala, Aleksander Majkowski czy Róża Ostrowska.

 

Krzyż na wyspie Ostrów Wielki
Coroczna czerwcowa msza na Ostrowie Wielkim
Kościół katolicki w Lipuszu
Kościółek w Lizakach
Cmentarz ewangelicki w Lipuszu
Św. Franciszek autorstwa W. Lica
Teodora i Izydor Gulgowscy w pracowni Teodory. Ok. 1900 - 1905 r.